Bize Has

cropped-sariyahsi-yazisi-e14140005082961.png

sbayanlr1

Sarıyahşi, tarih sürecinde sürekli Kırşehir ili ile birlikte olmuş bir ilçe.
Şereflikoçhisar’ın ve Kırşehir’in köyleri, Sarıyahşi köyleri ile iç içedir. Sarıyahşi’nin diğer yörelere göre kültür ayrıcalığı vardır.

Yöremizden derlenmiş olan bir kısmının hala günümüzde kullandığı, genellikle yaşlıların telaffuz ettikleri bu sözcüklerin yurdun çeşitli kesimlerinde kullanılmıs olmasi sizleri yanıltmasın. Sarıyahşi, Türkiye’nin küçük bir minyatürü. Buradan Türkiye’nin çeşitli yörelerine gidip yerleşmiş insanlar olduğu gibi, Türkiye’nin çeşitli yerlerinden buraya gelip yerleşenler olmuştur. Buradan gidenlerin, gittikleri yerin ortak kültürüne katkıları olmuştur. Gelenlerin de ortak kültürümüze katkıları olacaktı, oldu da.

Atasözlerimiz de öyle. Yöreden derlenmiştir. Başka yörede de söylenmeyecek anlamına gelmez. Aynı sözleri, yurdun değişik yörelerinde duyacağınız gibi, Batı Trakya’da da duyabilirsiniz.

Tarihi belgeler, Sarıyahşi ve yöresinden insanların Bati Trakya´ya, İstanbul´a, Kıbrıs´a zorunlu olarak yerleştirildiklerini göstermektedir.

  • Yakını ölen insanlar, en aşşağı, 40 gün yas tutarlar.
  • Yeni doğum yapmış kadının ve çocuğunun bulunduğu yere (mekana) başından çok evlilik geçmiş kişiler, cünüp (cenabet), aybaşı (adet) gören kadınlar 40 günü geçmeden gelemezler.
  • Yağmur yağarken çörtlen (yağmur suyunun aktığı oluk) altından geçilmez.
  • Eşik altında yatıp uyunmaz.
  • Ölmüş kişi gün battıktan sonra mezara konmaz.
  • Alkoliklerin ve zina eden kadınların ve erkeklerin cenaze namazı kılınmaz.
  • Kesilen tırnak herhangi bir yere atılmaz.
  • Kadınlar saçını kesince herhangi bir yere atmazlar.
  • Kadının kestiği et yenmez.
  • Kadın cenaze namazı kılmaz.
  • Merdiven altında yatılıp uyunmaz.
  • Akşam it (köpek) uluması kötülüğe yorumlanır.
  • Küçük büyükten suda önceliklidir
  • Her konuda büyüklere küçükler hürmetli ve saygılı olurlar. >>Örneğin<< Büyük gelince küçük ayağa kalkar, elini öper, ayakkabısını düzeltir, yer verir. Üzerine laf düşmedikçe sükut eder, gevezelik etmez (tabi ki bu kültür çocuklara veriliyorsa) vs…

Küfür olarak kullanılan kelimeler
1-Govur 2-Bulgar 3-Kafir 4-Kominist 5-Rus 6-Yahudi 7-Ermeni

HALEN KONUŞULMAKTA OLAN VE BAZILARI UNUTULMUŞ TÜRKÇEMİZ. 

Aşşağıdaki kelimelerin çoğu Sarıyahşililer’e has kullanılmış ve kullanılmakta olan Türkçe kelimelerdir. NAPIYON, GARA, GELİYOM, GİDİYOM

 

1.Çörek – Hamur işi bir tür yiyecek
2.Kömbe – Yufka olmayan kalın ekmek.
3.Somun – Fırında yapılan ekmek.
4.Kümpür – Patetes.
5.Pakla – Fasulye.
6.Saan –  Pakırdan yapılmış bir çeşit yemek kabı.
7.Derramber – Ayçiçeği.
8.Firek – Domates.
9.Yahni – Bir çeşit etli yemek.
10.Çiçikkulağı – Yemeğe yarayan bir yeşil ot türü.
11.Canavar – Yırtıcı olarak düşünülen yabani hayvan veya kurt.
12.Çörtlan – Biryerden suyun toplanmış olarak (yağmur suyu) akımını sağlayan su oluğu.
13.Hereni – Büyük tencere.
14.Tohat – İlk tencere çeşiti.
15.Kazan – Çok geniş ve büyük hacımlı bir kap.
16.Camuz – Manda, bir çeşit hayvan.
17.Bibi – Hala.
18.Böle – Teyze çocukları.
19.Eskili – Bir çeşit çörek.
20.Arabaşı – Bir çeşit aş.
21.Çıtlık – Bir çeşit cacık türü (bir ot türü).
22.Pelete – Bir çeşit tatlı türü.
23.Ede – Büyük abi.
24.Aba – Anne ve ana.
25.Bacı – Abla, kız kardeş.
26.Avrat – Kadın eş.
27.Herif – Erkek eş.
28.Sohu – Taştan yapılmış bir çeşit yalak.
29.Yapıh – Saçın dolaşmışı.
30.Besleme – Aile dışı beslediğin kişi.
31.Sürtük – İşsiz gezen avare kişi.
32.Mıdık – Kısa boylu kişi.
33.Hoyrat – Kazzık gibi, eylimi olmayan kişi.
34.Garlempe – Karnı tok olsa da gözü aç kişi.
35.Dipsiz – Doyumsuz (kadın).
36.Dullama – Evlenmemiş, kız olmayan kişi.
37.Hoyduz – Hoydalayan ve hoyrat kişi.
38.Sozi – İşcimel olmayan kız
39.Sozalmak – İş ortamında dikilen kişi.
40.Kadana – Karnı büyük, kısa boylu kız ve kadınlara denir.
41.Hacana – Fuhuş yapan kadınların başı.
42.Galbur – Bir çeşit eleme aracı.
43.Çınar – Galburun büyüğü.
44.Kancık – Dişi olan
45.Kerme – Hayvanların pisliğinden yapılmış bir çeşit yakacak.
46.Tezek – Yine hayvanların pisliğinden yapılmış bir çeşit yakacak.
47.Garık – Bir çeşit zebzenin dikildiği alan.
48.Göze – Bir zebzenin dikilmesi için açılan çukur.
49.Donculu  –  Kağnıda saman çekmek için kullanılan dokunmuş bir tür kalın kilim.
50.Yaba  –  Saman boşaltmak ve yüklemek amaçlı araç.
51.Haba, Saba  –  Kaba kişi.
52.Ede  –  Baba veya Abi.
53.Sab  –  Buğday ile kökünün arasındaki kalan kısım.
54.Saman  –  Sabın üğütülerek hayvanlara yimesi için hazırlanan yiyecek.
55.Cıır  –  Karda ve yoldışı açılan bir insanın gece bileceği kadar açılan yol (patika).
56.Salkım  –  Üzümün bir dalda oluşturduğu tamamı.
57.Cıltım  –  Bir bütünün az bir parçası (bir salkımda 4 – 5 cıltım olur).
58.Iskın  –  Yeni yeşeren bağ omcalarının çıbıkları.
59.Coşmak  –  Bir insani gaza getirdikleri zaman normal davranışının dışındaki hali.
60.Gıymık – Keskin taş.
61.Holluk – Burnu büyük.
62.Cıngıl – Mutfak eşyası.
63.Mungurcak – Mutfak eşyası.
64.Yarnım – Sırt.
65.Küssük – Basma işine yarayan araç.
66.Tohaç – Çamaşır yıkarken kullanılır.
67.Çalma Aşı  –  Sarıyahşi’ye has bir yemek.
68.Bostan – Karpuz.
69.Gara – Siyah.
70.İnahle – Lahana. 
Kaynak: Sarıyahşililer.

 

siyahb1  skadin2

Basa: Altin Fes, Püsküllü Fes ve Fese altin, Fenesta, miska, boncuk, tazi boncugu, göz boncugu ve üc adet renkli esraplar takilir ve baglanirdi. Kiz olanlar Fesi carsiz giyerdi basina. Evli kadinlar ise Fesin üzerine yukardaki üst sag kösedeki resimde gözüken kadin gibi esrap baglarlar idi. Bu carlar beyaz kiylari ise boncuklu ve pul ile dantel ile süslenirdi.Basa ayri yeten posa, toza, esrap ve car´da takilirdi, car atma olarakda atilirdi.

Sirta: Köynek üzerine kazak ve yelek delme giyilirdi, bunlarin disinda entere, sili entere, sili üc etek giyilirdi. Kol’a ise resimdeki görüldügü gibi kolcak dakilirdi.
giysialt  giysi  ayakkol

Bel: Sal, Peskir, Peskiri baglamaya dizlik bag takilirdi
Bacaga giyinenler: Bogma, Kiyma, Tuma, Entere, Etek altina corap cekilir evya pantolon giyilirdi. Etek üstüne ise Mintan giyilirdi.

Evlilik

  • Kiz istemek icin secilen kizda aranan vasiflar 1.Güzellik kadar, kizin ruh güzelligi 2.Kimlerden 3. Kizin Annesi ve Akrabalarinin namuslu, dürüst olmasi cok önemli idi.
  • Oglan yine kizdaki üc kosunun yani sira askerligi bitirmis olmasi önemli idi, bunun yanisira bir is as sahibi olmasi gerekli idi.
  • Kizin muhakkak kiz olmasi cok önemli idi. Kiz olmayanlara dügün yapilmaz idi. Hatda gerdek gecesinin sabahi kiz olup olmadigini belgelemek cok önemli bir gelenek kurali idi. 70´li yillardan sonra dullarada dügün yapilmaya baslandi.
  • Kiz isteme, bir kizi anna, baba ve evlenecek oglanin isteyi dogrultusunda belirledikden sonra dolayli yola kizin annesine duyurulur, bir gün belirlenir o günün aksami kiz tarafinin samimi oldugu aile ve kiramiyacagi kisinin yani sira oglan tarafindan birinci derecedeki yakinlari ile birlikte kiz istemeye gidilir.Evet sözü ali alinmaz yanlarinda hazir bulundurduklari tatlilar yenir ve ikinci bir tatlilik gecesi düzenlenir, bu gecede oglan ve kiz tarafindan davetliler resmen isinlik tatliligi yerler ve söz kesilir.
  • Ücünü bir gecede Pazarlik kesilir kiz tarafi oglan tarafindan kiza cehiz belirlenir süt parasi ve baslik parasi karara baglanir.Bu konularda anlasildiktan sonra Nisan yapilir. Bu Nisanlilik dönemi bazen cok uzun bazende cok kisa sürer. Nisnlilik süresince gizli bulusup görüsülür. Kiz oglan tarafindan her yasdakilerine gelinlik ederdi ( utanir, kisik sesle konusur, saygida bulunur, kadinlara abla erkekleri abi diye itab ederdi ). Nisan bazen varlikli varliksiz kisilere göre degsirdi bir veya iki gün olarak. Dügün günü karara baglaninca kiz tarafindan oglan tarafina bir cehiz senedi hazirlanarak sunulur.
  • DÜGÜN: Normal olarak üc gündür. 1.gün oglan tarafinda davul calinir yenilir ve icilir.
  • Kiz tarafinda ana kinasi yapilir isteyen kiza amca dayi veya hala kinasi yapilirdi
  • 2.gün: Oglan tarafi yir, icer, eylenir.
  • 2.günün aksami kiz ve oglan evi cok kalabalik olur. Kiz evineden kiz icden ice sevinirken anne baba ve yakinlar agit ederdi.Kimi aglar kimi gülerdi, ayni zaman icinde oglan tarafindan kiz tarafina gidilir.
  • 3. gün oglan tarafi gelin getirmeye hazirlanirken kiz tarafida gelini hazirlar ve cehizleri sergiler.Öle öncesi oglan tarafi kiz tarafina görkemli bir sekilde gelin almaya gelir: Önceleri at arabalari ile daha sonralari tek tük cesitli motoru araclar ile.Gelin alinir, konvoyla gezdirilir mezarlaga gidilir, ölmüslere duga okunur. Mahalle gencleri yol keser yol parasi alirdi.
  • Kiz tarafi gelini arabasina binmesiyle birlikde cehizde toplanir oglan evine gönderilir.Halk son kez yir icer eylenir ve gelin getirilir.
  • Oglan gerdek gecesi öncesi camiye gider dini nikahda kiyildiginda eve gelince gerdeye sokulur.Gerdek gecesinde namaz kilinir gerdeye girilir.Gerdek gecenin sabahi kizin kiz olmasi belgelenir.Gelin kiz deyilse oglanda namuslu biri ise gelini kiz olarak almis ise kiz deyilse evlilik biter.